W polskim systemie prawnym, obywatele muszą mieć zagwarantowane prawo do rzetelnego procesu (art. 45 Konstytucji RP) oraz wolności wyrażania poglądów (art. 54 Konstytucji RP). Jednak nadużycia w stosowaniu przepisów karnych przez pewne grupy w szeregach prokuratorów i sędziów, takich jak artykuły 256 i 257 kodeksu karnego, które dotyczą nawoływania do nienawiści i znieważania z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej lub wyznaniowej, mogą prowadzić do niesłusznych oskarżeń i skazań. Szczególnie problematyczne jest instrumentalne wykorzystywanie tych przepisów, napędzane wytycznymi Prokuratora Generalnego z 2015 i 2016 roku, do tłumienia krytyki politycznej i ograniczania wolności słowa, zwłaszcza wobec osób o poglądach patriotycznych i nacjonalistycznych. Niniejszy artykuł omawia, jak osoby niesłusznie skazane mogą dochodzić uniewinnienia i unieważnienia wyroków, a następnie odszkodowań i zadośćuczynień od Skarbu Państwa za poniesione szkody i krzywdy. Analizujemy również, dlaczego wieloznaczność pojęcia „naród” w tych przepisach oraz tendencyjne działania organów ścigania umożliwiają nadużycia.

Problematyka wieloznaczności pojęcia „naród” w art. 256 i 257 KK

Artykuły 256 i 257 Kodeksu karnego odnoszą się do ochrony przed nawoływaniem do nienawiści oraz znieważaniem z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej lub wyznaniowej. Art. 256 § 1 KK penalizuje publiczne nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych lub wyznaniowych, a art. 257 KK dotyczy publicznego znieważania grupy ludności lub osoby z tych samych powodów. Kluczowym elementem tych przepisów jest pojęcie „naród”, które nie zostało zdefiniowane w Kodeksie karnym, co rodzi pytania o jego wykładnię i stosowanie.

Wykładnia językowa w prawie karnym materialnym

W prawie karnym materialnym obowiązuje zasada ścisłej wykładni językowej norm prawnokarnych, wynikająca z konstytucyjnej zasady (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), nullum crimen sine lege certa [tłumaczenie -„nie ma przestępstwa bez pewnej ustawy”]. Przepis karny musi być precyzyjny, aby obywatel mógł przewidzieć, jakie zachowanie jest zabronione, a organy ścigania i sądy mogły go jednoznacznie stosować. Pojęcie „naród” jest jednak wieloznaczne, obejmując aspekty etniczne, kulturowe, polityczne lub społeczne. Brak ustawowej definicji tego terminu powoduje trudności w odkodowaniu normy prawnokarnej, czyli ustaleniu, jakie konkretne dobro prawne jest chronione i jakie zachowanie jest penalizowane.

Z perspektywy językowej, „naród” może oznaczać:

  • Grupę etniczną (np. Polacy jako grupa etniczna).

  • Społeczność polityczną (obywateli państwa, niezależnie od etniczności).

  • Wspólnotę kulturową lub historyczną.

W polskim prawie karnym nie ma wskazówek, w jakim znaczeniu ustawodawca użył pojęcia „naród” w art. 256 i 257 KK, co czyni te przepisy podatnymi na dowolne interpretacje i nadużycia. Orzecznictwo sądowe również nie wypracowało jednolitej wykładni tego terminu, co podkreśla brak precyzji normy prawnokarnej. Na przykład, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2012 r. (sygn. V KK 373/11) wskazał, że art. 256 KK chroni porządek publiczny poprzez zapobieganie nienawiści na tle narodowościowym, ale nie precyzuje, jak rozumieć „naród”, ograniczając się do ogólnego wskazania na ochronę przed dyskryminacją. Brak definicji prowadzi do ryzyka nadinterpretacji, co może skutkować stosowaniem tych przepisów w sposób arbitralny, np. w celu ścigania wypowiedzi politycznych lub światopoglądowych, i bardzo często jest tak wykorzystywane w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Ta nieprecyzyjność narusza zasadę nullum crimen sine lege certa (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), która wymaga, aby norma karna była jasna i przewidywalna, umożliwiając obywatelom zrozumienie granic czynu zabronionego. W konsekwencji, oskarżony nie może być zmuszony do domyślania się intencji ustawodawcy, a brak jasności pojęcia „naród” – obejmującego aspekty etniczne, kulturowe czy polityczne – uniemożliwia rzetelne odkodowanie normy, co podważa zasadność skazań opartych na tych przepisach.

Problematyka braku definicji „nawoływania do nienawiści” w art. 256 KK

Podobnie jak w przypadku pojęcia „naród”, art. 256 § 1 KK penalizuje publiczne „nawoływanie do nienawiści” na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych lub wyznaniowych, jednak Kodeks karny nie zawiera ustawowej definicji tego znamię. To zaniedbanie legislacyjne rodzi poważne problemy interpretacyjne, ponieważ pojęcie „nawoływania do nienawiści” ma charakter ocenny i subiektywny, zależny od kontekstu, intencji wypowiedzi oraz percepcji odbiorcy. Brak precyzyjnej definicji umożliwia organom ścigania i sądom dowolną kwalifikację wypowiedzi, co prowadzi do nadużyć w stawianiu zarzutów i ferowaniu wyroków.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego znamię „nawoływania do nienawiści” jest traktowane jako element ocenny, wymagający analizy, czy dana wypowiedź faktycznie zachęca do wrogości lub agresji (por. postanowienie SN z dnia 14 września 2023 r., sygn. I KK 136/23, w którym podkreślono, że nawoływanie ma charakter ocenny). Jednak bez jasnych kryteriów, takich jak wymagany stopień intensywności wypowiedzi, jej potencjalny wpływ na odbiorców czy rozróżnienie między krytyką a nawoływaniem, przepis staje się narzędziem do tłumienia dyskusji publicznej. Trybunał Konstytucyjny w komunikacie z dnia 25 lutego 2014 r. (sygn. SK 65/12) wskazał, że art. 256 § 1 KK nie penalizuje dowolnego nawoływania do nienawiści, lecz tylko na tle określonych różnic, ale nie dostarcza definicji samego „nawoływania”, co podkreśla nieprecyzyjność normy.

Brak definicji „nawoływania do nienawiści” narusza zasadę nullum crimen sine lege certa (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ obywatel nie może przewidzieć, czy jego wypowiedź – np. krytyka polityki zagranicznej – zostanie uznana za przestępstwo. W praktyce prowadzi to do instrumentalnego stosowania przepisu w celu ścigania osób o poglądach odmiennych od dominujących, np. krytyków proukraińskiej polityki rządu, gdzie zwykła debata publiczna jest kwalifikowana jako nawoływanie. Ekspertyzy prawne, takie jak ta przygotowana przez K. Kudybę w 2015 r., podkreślają, że niejasność tego pojęcia umożliwia nadinterpretację, co narusza wolność słowa (art. 54 Konstytucji RP) i prawo do rzetelnego procesu (art. 45 Konstytucji RP). Europejski Trybunał Praw Człowieka w orzecznictwie (np. sprawa „Handyside v. UK”, nr 5493/72, wyrok z 7 grudnia 1976 r.) wielokrotnie krytykował nieprecyzyjne przepisy karne stosowane do ograniczania wypowiedzi politycznych, co bezpośrednio odnosi się do polskiego kontekstu.

Ostatni najlepszy przykład to aresztowanie Wojciecha Olszańskiego i Marcina Osadowskiego w czerwcu 2025 r. za słowa, które mieszczą się w granicach wolności słowa zagwarantowanej konstytucyjnie (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP). Postępowanie prowadzi prokurator Maciej Młynarczyk (prokurator warszawskiej Prokuratury Rejonowej Praga-Północ prowadzi prywatną wojnę przeciwko wszystkim krytykom Ukrainy. Na jego celowniku znajdują się przede wszystkim działacze kresowi i osoby ocalone z Rzezi Wołyńskiej) z Prokuratury Okręgowej Warszawa-Praga, specjalizujący się w przestępstwach z nienawiści, który zarzuca im łącznie 154 czyny, w tym nawoływanie do nienawiści na tle narodowościowym (art. 256 KK) i znieważanie grupy ludności (art. 257 KK). Sąd przedłużył areszt śledczy wobec nich do 1 grudnia 2025 r., mimo że dowody zostały zebrane dawno temu, a ryzyko mataczenia jest minimalne, gdyż cały materiał dowodowy opiera się na ich publicznych wystąpieniach, dostępnych w internecie. Prokurator Młynarczyk zastosował wobec nich areszt sześciomiesięczny bez prawidłowego uzasadnienia, argumentując jedynie ogólnikowo ryzykiem mataczenia i wysoką karą, co sąd zaakceptował, przychylając się do przetrzymywania tych ludzi w areszcie śledczym.

Taka decyzja, w obliczu braku precyzyjnej definicji „narodu” oraz „nawoływania do nienawiści” w Kodeksie karnym, ilustruje nadinterpretację przepisów, gdzie wypowiedzi krytykujące politykę rządu (np. proukraińską) są kwalifikowane jako przestępstwa, naruszając konstytucyjne prawo do wolności wyrażania poglądów. Europejski Trybunał Praw Człowieka w orzecznictwie podkreśla, że nieprecyzyjne przepisy karne, stosowane do tłumienia wypowiedzi politycznych, naruszają art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (por. sprawa „Perinçek v. Switzerland”, nr 27510/08, wyrok z 15 października 2015 r.). W tej sprawie, podobnie jak w wielu innych, arbitralne stosowanie art. 256 i 257 KK prowadzi do politycznych represji, podważając zaufanie do wymiaru sprawiedliwości i uzasadniając konieczność unieważnienia takich wyroków.

Instrumentalizacja art. 256 i 257 KK w wyniku wytycznych z 2016 roku

Szczególnym aspektem problematycznego stosowania art. 256 i 257 KK jest ich instrumentalizacja w celu tłumienia krytyki politycznej, zwłaszcza wobec osób o poglądach patriotycznych, nacionalistycznych lub krytykujących proukraińską politykę rządu. Kluczowe znaczenie mają tu wytyczne opracowane w 2016 roku przez Andrzeja Seremeta, ówczesnego Prokuratora Generalnego, we współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz zespołem ekspertów (!), w tym Rafałem Gawłem – osobą skazaną prawomocnie za oszustwa finansowe i ściganą międzynarodowym listem gończym. Podczas obrad „okrągłego stołu” przeciwko mowie nienawiści w 2016 roku, w których uczestniczył m.in. Gaweł, opracowano wytyczne dotyczące ścigania przestępstw z art. 256 i 257 KK. Wytyczne te zostały rozesłane do wszystkich komend policji i prokuratur w Polsce, nakazując szczególne skupienie się na zwalczaniu tzw. mowy nienawiści.

W ramach tych wytycznych Prokurator Generalny powołał 105 wyspecjalizowanych prokuratorów, których zadaniem było prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących przestępstw na tle narodowościowym, etnicznym, rasowym lub wyznaniowym. Celem było stworzenie profesjonalnego systemu przeciwdziałania i zwalczania ruchów nacjonalistycznych oraz mowy nienawiści. Prokuratorzy ci otrzymali specjalistyczne szkolenia, a na wyższych szczeblach prokuratury wyznaczono konsultantów do nadzorowania tych spraw. Wdrożono również system okresowej analizy postępowań. Początkowo system ten miał zwiększać skuteczność ścigania rzeczywistych przestępstw, ale w praktyce doprowadził do nadużyć, w których krytyka polityczna – np. sprzeciw wobec proukraińskiej polityki rządu – była kwalifikowana jako nawoływanie do nienawiści lub znieważanie na tle narodowościowym. Takie działania naruszają konstytucyjne prawo do wolności wyrażania poglądów (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP) i prowadzą do politycznych wyroków, które tłumią odmienne poglądy polityczne, zwłaszcza w środowiskach patriotycznych.

Efektem tych wytycznych jest zwiększona liczba prokuratorów zajmujących się zwalczaniem tzw. mowy nienawiści, którzy w rzeczywistości często ścigają osoby za wyrażanie opinii politycznych, a nie za czyny spełniające znamiona przestępstw z art. 256 i 257 KK. Przykładem może być ściganie osób krytykujących politykę rządu w kontekście wsparcia dla Ukrainy, gdzie zarzuty formułowane są w sposób tendencyjny, bez precyzyjnego wykazania naruszenia normy prawnokarnej. Takie praktyki naruszają zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP) oraz prawo do rzetelnego procesu (art. 45 Konstytucji RP, art. 6 EKPCz).

Konsekwencje wieloznaczności pojęcia „naród” i wytycznych z 2015 i 2016 roku

Wieloznaczność pojęcia „naród” oraz brak definicji „nawoływania do nienawiści” w połączeniu z wytycznymi z 2016 roku stwarza ryzyko nadinterpretacji i instrumentalnego stosowania art. 256 i 257 KK, co prowadzi do:

  1. Niesłusznych skazań: Osoby skazane za wyrażanie opinii politycznych lub światopoglądowych mogą twierdzić, że nie popełniły przestępstwa, ponieważ norma prawnokarna nie jest jasna, a ich działania nie spełniają znamion czynu zabronionego (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 października 2000 r., sygn. SK 19/00).
  2. Efektu mrożącego: Nadinterpretacja przepisów i polityczne wyroki zniechęcają obywateli do korzystania z wolności słowa z obawy przed niesłusznym oskarżeniem (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP).
  3. Politycznego nadużycia: Wytyczne z 2016 roku, opracowane z udziałem osób o wątpliwych kwalifikacjach moralnych, takich jak Rafał Gaweł, umożliwiły stosowanie tych przepisów w celu tłumienia krytyki politycznej, szczególnie wobec środowisk patriotycznych.

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie podkreślał, że nieprecyzyjne przepisy karne, stosowane w sposób arbitralny, naruszają prawo do wolności słowa (art. 10 EKPCz, por. sprawa „Handyside v. UK”, nr 5493/72, wyrok z 7 grudnia 1976 r.). W polskim kontekście, brak definicji „narodu” oraz „nawoływania do nienawiści”, a także tendencyjne stosowanie art. 256 i 257 KK uzasadniają konieczność rehabilitacji osób niesłusznie skazanych. Tylko czy to Skarb Państwa, czyli obywatele polscy, powinien ponosić koszt działań prokuratorów? Myślę, że prokuratorzy i sędziowie powinni odpowiadać za przekroczenie uprawnień w stawianiu zarzutów i serwowaniu wyroków.

Dochodzenie uniewinnienia i unieważnienia wyroków

Osoby skazane na podstawie art. 256 i 257 KK mogą dochodzić uniewinnienia i unieważnienia wyroków, wskazując na nieprecyzyjność normy prawnokarnej oraz tendencyjne stosowanie tych przepisów w wyniku wytycznych z 2016 roku. Poniżej przedstawiono kroki, które można podjąć:

  1. Wniosek o wznowienie postępowania karnego (art. 540–547 KPK):

    • Podstawa: Wznowienie postępowania można wnosić, jeśli wyjdą na jaw nowe fakty lub dowody, które wskazują, że skazanie było niesłuszne, lub jeśli orzeczenie narusza zasadę nullum crimen sine lege certa (art. 540 § 1 pkt 2 KPK). Wieloznaczność pojęcia „naród” oraz instrumentalne stosowanie przepisów w wyniku wytycznych z 2016 roku mogą stanowić podstawę do wznowienia.

    • Procedura:

      • Wniosek składa się do sądu, który wydał wyrok skazujący, w terminie 6 miesięcy od ujawnienia nowych faktów lub dowodów (art. 545 § 3 KPK).

      • Wniosek powinien zawierać opis nowych dowodów (np. analiza prawna wskazująca na nieprecyzyjność pojęcia „naród”, dowody tendencyjności postępowania, np. korespondencja z prokuraturą) oraz żądanie unieważnienia wyroku i uniewinnienia.

      • Przykład: Wskazanie na brak definicji „narodu” w Kodeksie karnym oraz na orzecznictwo ETPCz (np. „Handyside v. UK”) potwierdzające naruszenie wolności słowa.

    • Orzecznictwo: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 marca 2019 r. (sygn. IV KK 84/19) podkreślił, że nowe dowody dotyczące błędnej wykładni przepisu mogą uzasadniać wznowienie postępowania.

  2. Skarga konstytucyjna (art. 79 Konstytucji RP):

    • Podstawa: Jeśli wyrok narusza konstytucyjne prawa, takie jak wolność słowa (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP) lub zasada określoności prawa karnego (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), można złożyć skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego.

    • Procedura:

      • Skargę składa się w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku (art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).

      • Skarga powinna wskazywać naruszenie konkretnych przepisów Konstytucji oraz uzasadniać, jak nieprecyzyjność pojęcia „naród” lub tendencyjne stosowanie przepisów doprowadziły do niesłusznego skazania.

      • Przykład: Wskazanie, że wyrok oparty na art. 256 lub 257 KK narusza wolność słowa z powodu arbitralnej interpretacji pojęcia „naród”.

    • Orzecznictwo: Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10 października 2000 r. (sygn. SK 19/00) potwierdził, że niejasność normy prawnokarnej może naruszać konstytucyjne prawa.

  3. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 34 EKPCz):

    • Podstawa: Jeśli krajowe środki prawne nie przyniosą rezultatu, można złożyć skargę do ETPCz, wskazując naruszenie prawa do rzetelnego procesu (art. 6 EKPCz) lub wolności słowa (art. 10 EKPCz) w wyniku niesłusznego skazania na podstawie nieprecyzyjnych przepisów.

    • Procedura:

      • Skargę składa się w terminie 6 miesięcy od wyczerpania krajowych środków prawnych (np. odrzucenia skargi konstytucyjnej lub wniosku o wznowienie).

      • Skarga powinna zawierać opis naruszenia, dowody (np. wyrok, dokumentacja postępowania) oraz odniesienie do orzecznictwa ETPCz (np. „Handyside v. UK”).

      • Przykład: Wskazanie, że skazanie za krytykę polityczną na podstawie art. 256 lub 257 KK narusza wolność słowa z powodu nieprecyzyjności przepisu.

    • Orzecznictwo: ETPCz w sprawie „Perinçek v. Switzerland” (nr 27510/08, wyrok z 15 października 2015 r.) uznał, że stosowanie nieprecyzyjnych przepisów karnych do tłumienia wypowiedzi politycznych narusza art. 10 EKPCz.

  4. Apelacja lub kasacja w toku postępowania:

    • Jeśli sprawa jest w toku, można złożyć apelację do sądu apelacyjnego, wskazując na błędną wykładnię art. 256 lub 257 KK oraz brak znamion czynu zabronionego z powodu nieprecyzyjności pojęcia „naród”.

    • Po uprawomocnieniu się wyroku można złożyć kasację do Sądu Najwyższego (art. 519 KPK), wskazując na rażące naruszenie prawa materialnego (np. błędną interpretację „narodu”) lub proceduralnego (np. tendencyjność postępowania).

Rekomendacje dla poszkodowanych

  • Konsultacja z adwokatem: Profesjonalna pomoc prawna jest kluczowa dla skutecznego przygotowania wniosku o wznowienie, skargi konstytucyjnej lub skargi do ETPCz.

  • Zebranie dowodów: Dokumentuj wszystkie elementy postępowania (akta sprawy, korespondencja, wyroki) oraz dowody tendencyjności (np. odniesienia do wytycznych z 2016 roku, brak definicji „narodu”).

  • Wskazanie na wytyczne z 2016 roku: W argumentacji podkreśl, że tendencyjne stosowanie art. 256 i 257 KK wynika z wytycznych Prokuratora Generalnego, które umożliwiły ściganie za wyrażanie opinii politycznych.

Dochodzenie odszkodowań od Skarbu Państwa za niesłuszne skazania i nadużycia

Po uzyskaniu uniewinnienia lub unieważnienia wyroku osoby poszkodowane mogą dochodzić odszkodowań i zadośćuczynień od Skarbu Państwa za niesłuszne skazania, tymczasowe aresztowania lub nadużycia organów ścigania i sądów. Poniżej przedstawiono podstawy prawne i procedurę.

Podstawy prawne dochodzenia odszkodowań

  1. Niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (art. 552–558 KPK):

    • Zgodnie z art. 552 § 1 Kodeksu postępowania karnego, osoba niesłusznie skazana, tymczasowo aresztowana lub zatrzymana może dochodzić odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę od Skarbu Państwa.

    • Kluczowe jest wykazanie „niewątpliwej niesłuszności” skazania, co obejmuje przypadki, gdy przepis (np. art. 256 lub 257 KK) był stosowany w sposób nieprecyzyjny lub arbitralny (por. wyrok SN z dnia 19 kwietnia 2017 r., sygn. V KK 34/17).

    • Wniosek składa się do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania poszkodowanego (art. 558 KPK). Termin przedawnienia wynosi 1 rok od uprawomocnienia się orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie (art. 555 KPK).

  2. Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego (art. 231 § 1 KK w zw. z art. 417 KC):

    • Jeśli prokurator lub sędzia przekroczył uprawnienia (np. poprzez tendencyjne stosowanie art. 256 lub 257 KK w wyniku wytycznych z 2016 roku), Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej (art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego).

    • Przykłady nadużyć: niesłuszne postawienie zarzutów, tendencyjne prowadzenie śledztwa, ignorowanie dowodów na niewinność, nadinterpretacja przepisów.

    • Pozew cywilny składa się do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zdarzenia powodującego szkodę. Ciężar dowodu spoczywa na powodzie, który musi wykazać: bezprawność działania, szkodę oraz związek przyczynowy (art. 6 KC).

  3. Powództwo adhezyjne w postępowaniu karnym (art. 46 KK):

    • W trakcie postępowania karnego przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu (np. za art. 231 KK) pokrzywdzony może złożyć wniosek o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 46 § 1 KK). Wniosek należy złożyć do zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej (art. 49a KK).

  4. Naruszenie dóbr osobistych (art. 24 KC):

    • Niesłuszne oskarżenie lub skazanie może naruszać dobra osobiste, takie jak cześć, dobre imię czy wolność. Poszkodowany może dochodzić zadośćuczynienia w postępowaniu cywilnym, żądając np. przeprosin lub zadośćuczynienia pieniężnego.

Procedura dochodzenia odszkodowań

  1. Zebranie dowodów:

    • Dokumentacja postępowania karnego: akty oskarżenia, wyroki, postanowienia o uniewinnieniu, protokoły przesłuchań.

    • Dowody szkody: zaświadczenia lekarskie o skutkach psychicznych (depresja, lęk), dokumenty potwierdzające straty materialne (utrata pracy, koszty obrony).

    • Dowody nadużyć: korespondencja z prokuraturą, dowody tendencyjności postępowania (np. odniesienia do wytycznych z 2016 roku).

  2. Złożenie wniosku lub pozwu:

    • W postępowaniu karnym (art. 552 KPK): Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie składa się do sądu okręgowego w terminie 1 roku od uniewinnienia. Wniosek powinien zawierać opis szkody, krzywdy oraz żądaną kwotę.

    • W postępowaniu cywilnym (art. 417 KC): Pozew przeciwko Skarbowi Państwa składa się do sądu okręgowego, wskazując jednostkę organizacyjną (np. prokuraturę lub sąd) odpowiedzialną za szkodę.

    • Powództwo adhezyjne (art. 46 KK): Wniosek składa się w trakcie postępowania karnego przeciwko funkcjonariuszowi.

  3. Postępowanie sądowe:

    • W postępowaniu karnym sąd ocenia „niewątpliwą niesłuszność” skazania, uwzględniając np. nieprecyzyjność przepisów. W postępowaniu cywilnym powód musi wykazać związek przyczynowy między działaniem organu a szkodą (art. 6 KC).

    • Jeśli sąd karny uniewinni oskarżonego, ustalenia te wiążą sąd cywilny w kwestii odpowiedzialności (art. 11 KPC).

  4. Zaskarżenie decyzji:

    • Jeśli sąd odrzuci wniosek o odszkodowanie, można złożyć apelację do sądu apelacyjnego. W przypadku niesłusznych zarzutów można rozważyć skargę do ETPCz.

Przykłady z orzecznictwa

  • Wyrok Sądu Okręgowego w Opolu (2021): Przyznano 12 mln zł zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, co pokazuje możliwość uzyskania znaczących kwot.

  • Wyrok SN z 19 kwietnia 2017 r. (sygn. V KK 34/17): Podkreślono, że związek przyczynowy między działaniem organu a szkodą jest kluczowy dla przyznania odszkodowania.

Kontekst OMZRiK i nadużyć w stosowaniu art. 256 i 257 KK

Działalność Fundacji Ośrodek Monitorowania Zachowań Rasistowskich i Ksenofobicznych (OMZRiK), kierowanej przez Konrada Andrzeja Dulkowskiego i powiązanej z Rafałem Gawłem, ilustruje problem nadużywania art. 256 i 257 KK. Publikacje OMZRiK na Facebooku oraz podcasty wideo, w których Gaweł zniesławia sędziów, oskarżając ich o współpracę z przestępcami i nazistami, mogą stanowić stalking (art. 190a KK) lub zniesławienie (art. 212 KK). Jednak postępowania inicjowane przez OMZRiK na podstawie art. 256 i 257 KK często opierają się na niejasnych przesłankach, co prowadzi do niesłusznych oskarżeń i ograniczenia wolności słowa (art. 54 Konstytucji RP). Wytyczne z 2016 roku, opracowane z udziałem Gawła, dodatkowo nasiliły te nadużycia, umożliwiając ściganie osób za krytykę polityczną, np. wobec proukraińskiej polityki rządu.

Rekomendacje dla poszkodowanych

  1. Konsultacja z adwokatem: Profesjonalna pomoc prawna jest kluczowa dla przygotowania wniosku o wznowienie, skargi konstytucyjnej, skargi do ETPCz lub pozwu o odszkodowanie.

  2. Zebranie dowodów: Dokumentuj akta sprawy, korespondencję z prokuraturą, dowody tendencyjności (np. odniesienia do wytycznych z 2016 roku), skutki psychiczne i materialne.

  3. Działania prawne:

    • W pierwszej kolejności złóż wniosek o wznowienie postępowania (art. 540 KPK) lub skargę konstytucyjną (art. 79 Konstytucji RP).

    • Po uniewinnieniu złóż wniosek o odszkodowanie (art. 552 KPK) lub pozew cywilny (art. 417 KC).

    • Rozważ skargę do ETPCz w przypadku wyczerpania krajowych środków prawnych.

Wieloznaczność pojęcia „naród” oraz „nawoływanie do nienawiści” w art. 256 i 257 KK, w połączeniu z wytycznymi Prokuratora Generalnego z 2016 roku, umożliwiła instrumentalne stosowanie tych przepisów przeciwko osobom o poglądach patriotycznych lub krytykujących politykę rządu. Osoby niesłusznie skazane mogą dochodzić uniewinnienia poprzez wznowienie postępowania, skargę konstytucyjną lub skargę do ETPCz, a następnie odszkodowań i zadośćuczynień od Skarbu Państwa. Konstytucja RP (art. 54 i 77) gwarantuje wolność słowa i prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Konsekwentne działania prawne są niezbędne, aby przerwać cykl niesłusznych skazań i zapewnić sprawiedliwość poszkodowanym.